Böyük Bülbül sağ olsaydı, vaxtilə kiçik Bülbüloğlunun İttifaq üzrə, bəzən hətta Aləm üzrə vurduğu cəhcəhlərə ürəkdən sevinərdi. Necə ki, bu gün Bülbüloğlu öz gənc oğlu Murtuza Bülbülün “qəddinə biçilmış əbada” (gil yazıdan gəlir) böyük simfonik və orkestrlər ənənəsinə malik Moskva meqapolisində əlində dirijorluq çubuğu ilə özgə musiqilərə direktorluq edir. Buna nəinki Polad Bülbüloğlu ata kimi sevinir, mən özüm böyük Avropa simfonizminə gedən geniş tac yolun başlanğıcında durub, yeniyetmə yaşda, u boyda nəhəng musiqiçiləri idarə edən Azərbaycan övladının fərasətinə, duyum və iradəsinə ehtiram bəsləməyə bilmirəm.
Əfrasiyab Bədəlbəyli – Şəmsi Bədəlbəyli – Fərhad Bədəlbəyli Triosu da musiqi aləminin Azərbaycan möcüzəsidir.
Vaxtilə Şuşada Rast muğamının ustad ifaçısı Zülfi (Zülfüqar) Adıgözəlovun məlahətli səsindən enən cazibə qüvvəsində böyümüş oğlu Vasif Adıgızəlov, onun oğlanları Yalçın və Murad Adıgözəlovlar də təbiətin bu xalqa mehridir.
Hər hansı sahə olursa olsun, ixtisasın ailəvi dinastiyaya çevrilməsi prosesini mən şəxsən həmişə alqışlamışam.
Bu siyahıya indi Nuriyyə Hüseynovanı da qoşmaq olar. A* özünün gözəl qızı və gözəl Çilənay adı verdiyi gözəl səsli qız övladı ilə musiqi dünyamızın bəzəyinə, yaraşığına çevriliblər. Dinastiyadır. Həm Ana, həm övladı həm oxuyur, həm şeir yazır, həm mahnı bəstələyir. Hər ikisi. İstedad Ordubad və Gənzə çaylarının yeraltı sularından yaranmış 70 kəhrizindən axan saf sulu, dupduru bulaqlar kimi qaynayır.
Nuriyyə xanımın özəlliyi ondadır ki, a* Azərbaycanın qədim ədəbiyyatından birər-birər bərpa olunmuş Qədim Milli musiqi alətləri ansamblına ilk müğənnilərdən biri kimi gəlib və hələ heç kəsin görmədiyi, qulaqların eşitmədiyi, düşüncələrə sığmamış naməlum səslər çıxaran alətlər ilə həmahəng olmuşdur. Kim nə bilirdi onlar tamaşaçılar və dinləyicilərlə hansı ünsiyyətdə olacaqlar, Onlarla hansı dildə danışacaqlar, Hansı səsdə, hansı notda sevdalaşacaqlar.
Dünya musiqi alətləri içərisində insanın səs telləri aparatının çıxardığı mükəmməl musiqi səsiynən necə uzlaşacaqlar. Amma bütün bunlar Nuriyyə xanımı qorxutmadı. Və ansamblın solisti qismində neçə illərdi onunla bir yerdə böyük uğurla çıxış edir və onlara – u əski alətlərə özünün modern görkəmi, gözəl səsi və gözəlliyi ilə rövnəq verir. Dünya ölkələrini gəzə-gəzə qədim və qədimliyin və müasirliyin Azərbaycan sintezini təqdim edir.
İyirimi ildən artıq (2000 – 2021) dövr ərzində Nuriyyə Hüseynova, özünün böyük müəllimlik bilik və təcrübəsini Azərbaycan Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində çoxsaylı tələbələri ilə bölüşdü. İşgüzar Xanım müğənni həm də çoxşaxəli həyat fəaliyyəti nümayiş etdirir. İndi a*, həm də AMEA Folklor İnstitutu tərkibində mövcud olan Dədə Qorqud ansamblının rəhbəridir.
Musiqi mədəniyyətimizin bu günkü davamçılarının xoşbəxtliyi və möcüzəsi ondadır ki, onlar bu gün dərin musiqi kökləri üstündə durublar və ən azından 6 min il yaşı olan Muğam sənətimizi yaşadır və Nuriyyə xanım kimi gələcək nəsillərə öyrədir, tədris edirlər.
Çoxunun bu dərin köklərdən xəbəri olmasa da, qanyaddaşı onları Muğam dənizində dənizfənəri tək səmtləndirir.
Nuriyyə xanımın əlvanboyalı yaradıcılığı təkcə Quzey Azərbaycanda, Güney Azərbaycanda, İranda, Türkiyədə deyil, həm də azərbaycanlılar yaşayan dünya bölgələrində böyük rəğbət və ehtiram qazanıb. Çoxsaylı mahnıları sevilə-sevilə çoxları tərəfindən təkrar-təkrar ifa edilir, qəlblərə sevinc və ruh gətirir.
Anun* Bayatı Şiraz muğamının tam dəstini ifa etməsi, min illərlə qədim sənətin yükünü daşıyanların yalnız kişilərimizdən ibarət olması fonunda dinləyicidə tamam başqa bir ovqat yaşadır.
Düzdür, son 50 ildə qadınlarımızın da muğam dəstini ifaçılar kimi çox görmüşük. Lakin Nuriyyə xanım bu yeni rolda tamam başqa təsir bağışlayır. Bu da ilk növbədə anun oturuşu, səhnə yaraşığı, muğam qanadlarında şahanə görünüşü və heç şübhəsiz özünəxas ifası, səsi, nəfəsi ilə bağlıdır.
Səsini, sorağını Mixi yazılı mətnlərdən aldığımız Zadəgan və döyüşgən BAYAT kökündən törəyib qərbdən şərqə miqrasiya etmiş onlarla nəsillərin məskən saldıqları ərazilərdə özlərinin muğam himnlərini yaratmağı bu azman qəbilənin tarixi ənənəsi kimi qəbul etmək olar. Mən, həmən mənbəələrə istinaddan, bütün Bayat adı altında yazılmış muğamları – “Bayatı Çoban (Bayat Çapan)”, “Bayatı İsfahan”, “Bayatı Şiraz”, “Bayatı Kürd”, “Bayatı Əcəm (Bayatı Azərbaycan)”, “Bayatı Türk”, Bayatı Race (Hindistanda hakim bayatların himni) və s. kimi muğamları bu ənənənin məhsulları sayıram. Terminlər İsfahan, Şiraz şəhərlərinə və ya kürdə çəkilmiş bayatılar deyil, əksinə, öndəki “Bayatı” termini bilavasitə bu şəhər və kürdlərin məskun olduqları yerlərdə var olmuş Bayat nəslinə işarədir. Dilmizin mixi yazılı dövrünün qrammatik qanunlarına uyğun verilən adlardır. Yəni İsfahan, Şiraz, Kürd, Əcəm Bayatları. Hamısının Xan Çapan (Çoban?) Bayatısının leytmotivində yaranmış bu əsərlər kökdən ayrılmırlar, lakin hər birinin özünə məxsus yerli (lokal) Türk çalarları mövcuddur. Bu nəsil harada olur-olsun, İsfahandamı, Şirazdamı, “Kürdüstandamı”, Hindistandamı, fərqi yoxdur, o idarəedici nəsildir, qoy lap region, şəhər səviyyəsində olsun. Yaradıcı nəsildir. O özünün Bayatı Himni ilə öz kökünə bağlılığını mütləq isbat edir.
Dünyanın u başından yol alıb gələn Ulu bir Ulusun himni, onun yerdəyişməsi ilə də, şaxələnir. “Bayatı-İsfahan” öz qədim vətənləri Turandan (Kilikiya dənizinin sahilləri) ayrılaraq quru İsfahanda kök salmış (eramızdan əvvəlmi, yoxsa sonramı?) Türk bayatların yerini bir hey dəyişən durna qatarının yanğılı nəğməsi deyil, bəs nədir?
“Bayatı-Şiraz” daha ağıllıdır. Ustad müğənni və Muğam müəlliməsi Nuridə xanımın ifasında deyərdim, daha da zadəgan səslənir: (onu Nuriyyə Hüseynovun ifasında bu linkdən baxa və dinləyə bilərsiniz:
Muğam özü bütövlükdə həyat problemlərini səbrlə həll edən nurani ağsaçlımızı, deyək lap elə Dədə Qorqudumuzu andırır. Sonuncu mərhələdə “Zil (Tiz) Bayatı-Şiraz” hissəsində də ciddilik, ənginlik, tarixilik kökdədir, bircə ləhzə, bircə not boyu öz səviyysindən aşağı enmir. Gözəl xanəndə Nuriyyə xanım Şirazda var olmuş Türk bayatların bu muğam nəğməsini ifa edəndə, dediyim xüsusiyyətlərin hamısını bütün səs çalarları ilə dinləyiciyə çatdırır. Bayat nəslinin ən görkəmli nümayəndəsi M. Füzulinin qəzəllərini canlandırmaqda isə əsil qeyrət nümayiş etdirir.
Bizim muğam ustaları, müəllimləri və şəxsən Nuriyyə xanım onları öz tələbələrinə məhz belə tədris edirlər, edə bilərlər.
Əgər, ey öyrədən və öyrənən, sabah özgə kimsə səni musiqimizin ağlarlığında, dərd yağdıran, göz yaşı axıdan eyni vamda “zəhlətökənliyində” qınasa (bunu, ömrümüz boyu əlalxüsus ruslardan çox eşitmişik- öz dilin, öz musiqisin beyinlərə yeritmək üçün), qorxma, utanma, deynən, Azərbaycan Muğamı Həyat Simfoniyasıdır, Dünya Simfonizminin kökündə duran əsasdır.
O – MUĞAM və onun ifaçıları Günəş qasırğalarını da (“Səmayi Şəms), Göydə çaxan Şimşəyi də, qorxunc vuran ildırım sədalarını da (“Mahur”), ukkusluğunu da (müdrikliyini) (“Rast”), Yerin təkindən qəfildən fışqıran vulkanik püskürmləri də (“Dağuna-Heyratı”) təsvir və izhar etdiyi kimi, Ulu bir millətin sevən qəlbinin yanğısını, qəm və kədərini, sevgisini də (“Demüzi-Segah”) təmsil və musiqi dili ilə təsvir etməyi bacarırlar.
Gil yazılardımızdan enən bu açılışları öz millətinə, öz qədimlər qədimi Ana musiqisinə elə məhəbbtlə danış ki, sənə irad tutanın “dəymişi durmuş yerdə, kalı tökülsün”.
Adları çəkilən bütün qədim muğamlarımızın gözəl ifaçıısı, onları tədris edən musiqi müəlliməsi Nuriyyə Hüseynova və anun yeni yaranan dinastiyasına – qızı Çilənay xanımla birgə böyük uğurlar, möhkəm can sağlığı arzu edir və uzun illər xalqımızı öz ecazkar sənəti və səsi ilə sevindirməyi Böyük Yaradandan təmənna edirəm.
Tariyel Azərtürk
Biokimya doktoru,
Pedaqogika elmləri üzrə master,
“Muğam Şumer deyilən Azərbaycan türkünün maddi-mənəvi sərvətidir”, Sietl, ABŞ, “Tariyel V. Ali İnc”., 75 s. (azərbaycanca);
“Hanki məkandan, hanki zamannan başlanır muğam?” “Superizdatelstvo”, Sankt-Peterburq, 2018, 156 s. (azərbaycanca-rusca) kitablarının müəllifi.
February 10, 2022, Seattle, USA.
***
AZƏRBAYCAN QADINININ MİLLİ GÖZƏLLİK RƏMZİ,
RESPUBLİKANIN. ƏMƏKDAR ARTİSTİ NURİYYƏ XANIM HÜSEYNOVAYA
Dünən – 8 Martda Feysbukda təqdim edilən bu şəkil həqiqətən Azərbaycan qadın gözəlliyinin, Milli gözəllik simvolu kimi poetik təbimdə bərq vurdu:
Ana* səmalardan vergi verilib –
U sonsuz gözəllik, məlahətli səs.
Bir Yaz yağışı tək yerləri gərib
Yuyur nəğməsində təravətli səs…
Qəlbində məhəbbət şerə, qəzələ,
Üzündən nur yağır, səadət yağır.
Yaşadır Muğamı irsi, iziylə,
Səsindən əzəli nəhayət yağır.
_____________
* A, Ana, Anun – dilimiz üçün təklif etdiyim qadın cinsinin 3-cü şəxs əəvəzlikləridir, yəni O, Ona, Onun.
***
Şəkildə, NURİYYƏ XANIM.