Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev qazaxıstanlı həmkarı Kasım-Jomart Tokayevin dəvəti ilə Mərkəzi Asiya və Azərbaycanın dövlət başçılarının görüşündə iştirak etmək üçün avqustun 8-də Qazaxıstana səfərə yollanıb. Dövlət başçımız Astanada bir sıra görüşlər keçirib, danışıqlar aparıb. Avqustun 9-da Prezident İlham Əliyev Qazaxıstanın paytaxtı Astanada Mərkəzi Asiya və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Başçılarının görüşündə iştirak edərək bu mötəbər toplantıda çıxış edib.
Qeyd edilməlidir ki, Qafqaz və Mərkəzi Asiya arasındakı əlaqələr tarix boyu ticarət yolları, mədəni mübadilələr və diplomatik əlaqələr vasitəsilə inkişaf edib. Tarixən İpək Yolu bu iki region arasında iqtisadi və mədəni əlaqələrin inkişafında mühüm rol oynayıb. Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri (Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistan) müstəqillik əldə etdikdən sonra, 1990-cı illərin əvvəlində diplomatik əlaqələr qurublar.
İqtisadi əməkdaşlıq Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında ən mühüm əlaqələrdən biridir. Azərbaycan enerji resurslarına malik olan bir ölkə olaraq, Mərkəzi Asiya ölkələri ilə enerji sektorunda sıx əməkdaşlıq edir. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəməri və Cənub Qaz Dəhlizi layihələri Mərkəzi Asiya qaz və neftinin dünya bazarlarına çıxışını təmin edir.
Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında ticarət əlaqələri də mühüm yer tutur. 2023-cü ildə Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında ticarət dövriyyəsi 500 milyon ABŞ dollarını keçib. Azərbaycan, həmçinin, Türkmənistanın qaz ehtiyatlarının Avropa bazarlarına çıxarılmasında mühüm rol oynayır. Azərbaycanın Dövlət Neft Şirkəti Mərkəzi Asiya ölkələrində müxtəlif enerji layihələrində iştirak edir.
Nəqliyyat və infrastruktur sahəsində əməkdaşlıq da əhəmiyyətlidir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihəsi Mərkəzi Asiyanı Avropa ilə birləşdirən mühüm nəqliyyat dəhlizlərindən biridir. Bu layihə Mərkəzi Asiya ölkələrinin məhsullarının Avropa bazarlarına daha sürətli və iqtisadi cəhətdən səmərəli çatdırılmasını təmin edir.
Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında təhsil və mədəni sahədə də əlaqələr genişlənir. Bakıda Mərkəzi Asiya ölkələrindən çoxsaylı tələbələr ali təhsil alır. Azərbaycan universitetləri bu ölkələrin tələbələri üçün təqaüd proqramları təklif edir. Eyni zamanda, müxtəlif mədəniyyət festivalları və tədbirlər vasitəsilə mədəniyyət mübadiləsi həyata keçirilir.
Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında əlaqələrin inkişafı, həmçinin, geopolitik əhəmiyyət kəsb edir. Hər iki region strateji mövqeyə malikdir və beynəlxalq arenada mühüm rol oynayır. Azərbaycanın aktiv xarici siyasəti və regional əməkdaşlıq təşəbbüsləri Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əlaqələrin daha da möhkəmlənməsinə töhfə verir.
Gələcəkdə Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında əlaqələrin daha da genişlənməsi gözlənilir. Xüsusilə, enerji, nəqliyyat və ticarət sahələrində yeni layihələrin həyata keçirilməsi planlaşdırılır. Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əlaqələrinin gücləndirilməsi regionun sabitliyi və inkişafı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Ümumiyyətlə, Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasındakı əlaqələr son illərdə mühüm əhəmiyyət kəsb edir və bu əlaqələr regional sabitlik, iqtisadi inkişaf və təhlükəsizlik baxımından əhəmiyyətli rol oynamaqdadır.
Azərbaycan, zəngin enerji resurslarına malik olmaqla yanaşı, bu resursların dünya bazarına çıxarılması üçün də mühüm tranzit ölkə rolunu oynayır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəməri və Cənubi Qafqaz qaz boru kəməri Azərbaycanın enerji ixracında mühüm rol oynayır. Mərkəzi Asiya ölkələri, xüsusən də Türkmənistan və Qazaxıstan, öz enerji resurslarını dünya bazarına çıxarmaq üçün Azərbaycan ərazisindən keçən tranzit yollarını strateji olaraq görürlər.
Azərbaycanın yerləşdiyi strateji mövqe, ölkəni Avropa və Asiya arasında mühüm tranzit ölkə halına gətirir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti, Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ilə nəqliyyat əlaqələrini gücləndirir. Bu xətt, Mərkəzi Asiya ölkələrinin Avropaya çıxışı üçün alternativ bir yol təmin edir və regional ticarətin artmasına səbəb olur.
Azərbaycan iqtisadi əməkdaşlıq baxımından Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əlaqələri gücləndirmək istəyir. Xüsusilə Qazaxıstan və Özbəkistanla ticarət əlaqələri inkişaf edir. Azərbaycan, qeyri-neft sektorunda da əməkdaşlıq imkanlarını genişləndirmək və Mərkəzi Asiya bazarlarına çıxışını artırmaq niyyətindədir.
Azərbaycanın regional təhlükəsizliyi təmin etmək və sabitliyi qorumaq üçün Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əməkdaşlığı vacibdir. Terrorizm, narkotik ticarəti və digər transsərhəd təhlükələrə qarşı birgə mübarizə tədbirləri, Azərbaycanın Mərkəzi Asiyada maraqlarını müdafiə etmək üçün əhəmiyyətlidir.
Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında dil və mədəniyyət birliyi mövcuddur. Türk Şurası və digər regional iqtisadi ittifaqlar, Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələrinin əməkdaşlığını gücləndirmək üçün bir platforma təmin edir. Bu ittifaqlar çərçivəsində iqtisadi, siyasi və mədəni əlaqələr daha da inkişaf edir.
Prezident İlham Əliyev Qazaxıstanın paytaxtı Astanada Mərkəzi Asiya və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Başçılarının görüşündəki çıxışında ölkə başçısı qarşılıqlı fəaliyyətimizin mühüm istiqamətlərindən birinin nəqliyyat-tranzit sahəsində əməkdaşlıq olduğunu qeyd edib. Dövlətimizin başçısı bildirib ki, “Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun yükaşırma qabiliyyətinin 1 milyon tondan 5 milyon tonadək artırılması, Ələt Beynəlxalq Ticarət Limanının illik ötürücülük qabiliyyətinin 15 milyon tondan 25 milyon tonadək artırılması istiqamətində görülmüş işlər, Xəzər dənizində Azərbaycanın ticarət donanması üçün yeni gəmilərin sifariş edilməsi, eləcə də Mərkəzi Asiya ölkələrində infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi Orta Dəhlizin praktiki cəhətdən önəmini daha da artırır”.
Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri artan strateji əhəmiyyətə malik olan vahid tarixi-mədəni coğrafi regiondur. Xalqlarımızı çoxəsrlik tarix, mədəniyyət, din və ortaq dəyərlər birləşdirir. Dövlət Başçılarının Astanadakı görüşdə Prezident İlham Əliyev qeyd edib: “Ermənistanın işğalından azad edilmiş Qarabağın bərpasına dəstək qardaşlıq münasibətlərimizin təzahürlərindən biridir. Ermənistan tərəfindən təxminən 30 illik işğal dövründə bu ərazilərdə 9 şəhər və yüzlərlə yaşayış məntəqəsi məhv edilib. İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə hazırda genişmiqyaslı bərpa işləri aparılır və keçmiş məcburi köçkünlərin öz doğma yurdlarına qayıdışı davam edir”.
Prezident İlham Əliyev Füzulidə Mirzə Uluqbəy adına məktəbə, Kurmanqazı adına Uşaq Yaradıcılıq Mərkəzinə və Ağdam rayonunda təməli qoyulan orta məktəbə görə Özbəkistan, Qazaxıstan və Qırğızıstan prezidentlərinə təşəkkürünü bildirib.
Azərbaycanın Mərkəzi Asiyada maraqları geniş və çoxşaxəlidir. Enerji təhlükəsizliyi, nəqliyyat və infrastruktur layihələri, ticarət və iqtisadi əməkdaşlıq, regional təhlükəsizlik və mədəni əlaqələr Azərbaycanın bu bölgədəki əsas maraqlarını təşkil edir. Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ilə əməkdaşlığı regionda sabitlik və inkişafın təmin edilməsinə və eyni zamanda, Azərbaycanın beynəlxalq arenada mövqeyinin güclənməsinə xidmət edir. Bu səbəbdən, Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasındakı əlaqələrin geosiyasi perspektivləri və Azərbaycanın bu əlaqələrdəki maraqları strateji əhəmiyyət daşıyır.
Günel Aslanlı AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix Institutunun aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru