Nostalji hislərlə baxdığımız, çox xırdalıqlara toxunan, yaddaşımızda gözəl xatirələr buraxan, bir sıra nəsillərin tərbiyəsinə ciddi təsir göstərən filmlərimiz sovet dönəmində çəkilməsinə baxmayaraq Azərbaycan milli geyimlərinin nümayişində, təzahüründə, təbliğatında mühüm rol oynayıb.
Bu sözləri Azərbaycan Dillər Universitetin regionşünaslıq kafedrasının müdiri, etnoqraf Sevdagül Əliyeva deyib.
Onun sözlərinə görə, geyimlərlə bağlı ən qədim dövrü “Dədə Qorqud” filmində görmək mümkündür.
Baxmayaraq ki, film 1975-cı ildə çəkilib, amma ondan əvvəl və sonra çəkilən filmlərdən daha erkən dövrün geyimlərini bizə göstərir. Bunlar hansı geyimlərdir? O geyimlər haqda yazılı mənbəmiz yoxdur. Bunun üçün biz pul vahidlərinin, dəmir qabların üzərinə, əlyazmaların yanında çəkilmiş nələrəsə baxa bilərik. Manna dövründə Cənubi Azərbaycan ərazisində, Həsənlidə qızıl cam tapılıb. Onun üzərində Manna dövrü insanlarının geyimi var. Bunlar dizə qədər və dizdən aşağı kətana oxşar suf kimi parçadan hazırlanmış atma geyimlərdir. Onların çiyin bərkidilən yerləri daha çox ellin mədəniyyətini xatırladır. Makedoniyalı İsgəndərin şəkillərinə baxsaq xeyli oxşarlıqla görə bilərik. Ona görə bu, bizimki sayıla bilmir. Bu, bizə gələn təsirlərdir.
“Babək”dəki geyimlər əvvəlki filmlərdən təkrardır. Babəkin döyüşçüləri “Nəsimi”dəki döyüşçülərin geyimini geyiniblər.
12-ci əsrə aid film isə 1982-ci ildə çəkilən “Nizami”dir. Orda başdan-ayağa qədər hər kəs ərəb geyimindədir. Uzun köynəklər, onun üzərindən uzun arxalıqlar, qurşaq, əmmamələr…Filmdə qadınların başında kəlayağılar var, amma onlar müxtəlif formalarda bağlanıb və bağlama formasında yenə də ərəb stili gözə çarpır.
Geyimlərimizlə bağlı ensiklopediyaya baxmaq istəyirsinizsə “O olmasın, bu olsun”, “Arşın mal alan”ın ilk versiyası, “Dəli Kür” filmini izləyin. Filmdə bir səhnə var, qadınlar sırğalarını göstərmək üçün kəlayağılarını qulağın arxasına keçirirlər. Hətta həmin dövrdə hamının başı bağlı gəzməsinə baxmayaraq onu açmaq olarmış.
“Dərviş Parisi partladır” filmində isə biz Qarabağ geyimlərini görürük. Həmin filmdə gözəl aktrisa Leyla Bədirbəylinin istifadə etdiyi zinət əşyalarının bəzisi öz evindən gətirdikləri olub. Amma təəssüflər olsun ki, araşdırma zamanı Azərbaycan filmləri içərisində Səfəvi dövrünün geyimlərini görmədim”.
Etnoqraf baş geyimlərinin əhəmiyyətdən də danışıb.
“Milli geyimdə diqqətimizi cəlb edən ilk nüans baş geyimləridir. İnsanlar baş geyimini çox bahalı materialdan tikdirirdilər. Ərəblərdən sonra isə əmmamələr çox dəbə düşdü. Fikir versəniz, əmmamələr insanların bədən ölçüsü ilə assosiasiya olunurdu. Geyim araşdırmaçıları əmmamələrin çox funksiyalı olduğunu qeyd edirlər”.
Sevdagül Əliyeva həmçinin şəxsi kəlayağı kolleksiyası olduğunu bildirib.
“Hansı xarici ölkəyə getsəm mütləq kəlayağım üzərimdə olur. Hamıya kəlayağı hədiyyə edirəm. Özümün də kəlayağı kolleksiyam var. Onlar mənə anamdan, bacımdan bir sözlə qohumlardan yagidardır. Kolleksiyamda gəlin gətirəndə istifadə olunan bir kəlayağı var, üzərində “Toyunuz mübarək” yazılıb. İndi belə kəlayağılar tapmaq mümkün deyil. Ən qədimi kəlayağım 1960-cı illərə aiddir”.
Qeyd edək ki, “Qadın Konsensus Mərkəzi” İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Azərbaycanın milli geyimlərinin təbliği – Ənənədən gələcəyə” adlı layihəni həyata keçirir.
Məqsəd Azərbaycanın milli geyimlərini öyrənmək və təbliğ etməkdir. Milli geyimlərimizi, xüsusilə də gənclər arasında təbliğ etməklə milli dəyərlərimizə sahib çıxmaq əsas hədəfimizdir.(Teleqraf)