ATA BEYİT QIRĞINI
Qırğız milli əlifbasının memarı və şərqşünas alim Kasım Tınıstanov və Orta Asiyanın ən böyük alimi və Turan Birliyinin müdafiəçilərindən biri Bayali İsakeyev, A. Jienbayev, Abdikadır Orazbekov, Erinbek Esenamanov və bir çox başqaları.
1938-ci ildə 138 nəfər olub. Həmçinin, güllələnmiş və torpaqla örtülmüş qurbanların əksəriyyətinin Qırğızıstan türkləri olduğu müəyyən edilib. Qırğın indiki Bişkek şəhərindən təqribən 30 km kənarda, Ala dağlarının ətəyində yerləşən kərpic karxanasında baş verib və 1938-ci ildə bu qətliamın şahidi də olub.
Kərpic karxanasının baxıcısı Hıdır Əliyev. Əliyev ölməzdən əvvəl gizləndiyi yerdə şahidi olduğu, yüzlərlə əsgərin illərdir həyata keçirdiyi bu qırğını indi 80 yaşlı İssık-K gölündə yaşayan qızına belə ifadə edib: Əhəng karxanasında çox şey baş verdi. Hər kəs yeri gələndə öyrənməlidir! Qızına ölüm qabağı vəsiyyət olaraq verdiyi bu sirr 1991-ci ildə tam müstəqillik əldə edən Qırğızıstan Respublikasının elan edilməsindən sonra 1993-cü ildə qızı tərəfindən qurulan ilk Qırğızıstan hökumətinə çatdırılıb.
1936-1937-ci illərdə Qırğızıstanda Stalin rejimi tərəfindən Ata-Beyit qətliamı. Ata-Beyt qəbiristanlığında üzə çıxarılan 138 nəfərlik kütləvi məzarlıqda DNT testi ilə qüdrətli yazıçının Türk Dünyası Cengiz Aytmatov 9 yaşında vəfat etdi Bunun bir dəfə gördüyü 1937-ci ildə KQB agentləri tərəfindən aparılmış 38 yaşında öldürülən atası Törəkul Aytmatova məxsus olduğu öyrənilib.
1937-ci ildə sonuncu dəfə 9 yaşında gördüyü KQB agentləri tərəfindən aparılan atası 1938-ci ildə güllələnərək üzərinə torpaq basan qurbanların əksəriyyətinin Qırğızıstan türkləri olduğu da müəyyən edilib. Qırğın indiki Bişkek şəhərindən təqribən 30 km kənarda, Ala dağlarının ətəyində yerləşən kərpic karxanasında baş verib və 1938-ci ildə bu qətliamın şahidi də olub.
Qırğızıstanın birinci prezidenti Əsgər Akayev bu vəziyyəti öz vəzifəsi kimi qəbul edərək 1993-cü ildə qazıntı işlərinə başlamaq üçün lazımi icazə və qərar verib. Qazıntılar nəticəsində tapılan kütləvi məzarlıq təkcə Qırğızıstanın deyil, bütün Türküstan respublikalarının qanını dondurub. Kütləvi məzarlıqda 138 cəsəd və minlərlə giliz tapılıb.
Buna baxmayaraq, Sovet İttifaqının məşhur 58-ci maddəsinə əsasən qəbirdən tapılan paltarların cibindən çıxan saralmış kağızda mətbəə, turançılıq, irqçilik, trotskizm ittihamları ilə ölüm əmrləri və adların siyahıları tapıldı ( casusluq) və pantürkizm.
NOGAY SOYKIRIMI
Ruslar 1783-cü ildə Krımı işğal etdikdən sonra Azov dənizinin şərqində yaşayan noqayları və bəzi Adıgeyləri sürgün etmək qərarına gəldilər və bu xalqların Ural bölgəsinə göndərilməsi üçün hərəkətə keçdilər. Rusların sürgün qərarına qarşı ayağa qalxan noqaylar işğalçı qüvvələrə qarşı sərt müqavimət göstərdilər.Ancaq “Noqay qəssabı” kimi tanınan rus generalı Aleksandr Suvorov şərqində yaşayan 100 minə yaxın noqay türkünü qətlə yetirdi. Azov dənizində qadın və uşaqları ayırmadan öz torpaqlarından qoparaq onları müxtəlif üsullarla qətlə yetirmiş, müxtəlif bölgələrə səpələnmişlər. 28 iyun tarixə iztirablara görə Noqay Soyqırımı kimi düşdü.
KIRIM TÜRKLƏRİNƏ EDİLƏN SOYQIRIM VƏ İXRACAT
İkinci Dünya Müharibəsi illərində Krım türklərinin iztirabları hədsiz dərəcədə artdı. Müharibənin sonunda Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının (SSRİ) prezidenti Stalin qeyri-rus xalqlarının sürgün edilməsinə dair qərar qəbul etdi. Stalin Krım türklərinin müharibə zamanı almanlarla əməkdaşlıq etdiyini iddia edərək, onların tam sürgünə göndərilməsini əmr edir. 1944-cü il mayın 18-nə keçən gecə gələn əmr? Bundan sonra 100 mindən çox soydaşımız qətlə yetirildi.
Stalinin əmri Krım türklərinə çatdırılır. Onlardan 15 dəqiqə ərzində evlərindən heç bir əşya götürmədən, olduqları şəhərin meydanına toplaşmaları xahiş olunur. Evindən çıxmaq istəməyənləri zorla aparırlar. Müqavimət göstərənlər isə kürəyindən zərbələrlə yerindəcə öldürülür. Sağ qalan Krım türkləri heyvanları daşımaq üçün istifadə edilən qatar vaqonlarına sanki üst-üstə yığılmış kimi yerləşdirilib. İki ay davam edən bu çətin yolda çoxlu insan həlak oldu. Ölümün səbəbi susuzluq, xəstəlik, aclıq, havasızlıq və çirkab idi. Köçürülən ilk şəxslər həyat yoldaşları, uşaqlar və qocalar idi; kişilər döyüşməyə davam etdikcə onlar sonradan köçə məruz qalacaqdılar.
Krım türkləri minlərlə kilometr məsafədən Urala, Sibirə, Qazaxıstana, Özbəkistana və Qərbi Türküstana köçürülürdü.
Kırımlıların dışında aynı akıbete uğrayan diğer milletler şöyledir, Kalmuk, Çeçen-İnguş, Volga-Germen, Kabartay-Balkar, ve Karaçaylılar da sürgüne tabi tutulmuşlardır.
5 sentyabr 1967-ci il tarixli fərmanla Krım türklərinin ləyaqətinin bərpasına qərar verildi. Bundan ruhlanan Krım türkləri kütləvi şəkildə vətənlərinə qayıtsalar da, bunun bir aldatma olduğunu və məskunlaşma icazəsi olmadığını görüb yenidən qayıtmalı oldular.
Krım türklərinin milli mübarizəsi. kütləvi hərəkata çevrilmişdi. İclaslar, etiraz aksiyaları keçirilib. İclaslarda iştirak edənlər ciddi şəkildə cəzalandırılıb. 23 aprel 1978-ci ildə Musa Mahmut adlı türk həmyerlilərinə edilən haqsızlığa etiraz olaraq özünü yandıraraq intihar etdi. Krım türklərinin əfsanəvi lideri Əbdülcemil Mustafa Kırmızıoğlu həbs cəzasına məhkum edilib..
8 mart 1944-cü ildə Balkar gəncləri kütləvi şəkildə Orta Asiya və Sibirə sürgün edildi, işgəncələrə məruz qaldı, ailələri qəddar Stalin və Balkar ağsaqqallarına, qadın və uşaqlarına pul qazandıra bilən Rusiya Qırmızı Ordusu tərəfindən parçalandı və öldürüldü. Vətən, uzaqlarda cəbhədə döyüşərkən.
SSRİ-nin dağılmasından sonra Krım Rusiya Federasiyası ilə Ukrayna arasında bir qaynağa çevrildi. 1774-cü ildə Osmanlıdan ayrılan Krım türkləri bu gün də Ukrayna sərhədləri daxilində müstəqillik mübarizəsini davam etdirir. Geri qayıdan Krım türklərindən təxminən 50-60 min nəfəri Ukrayna vətəndaşlığı hüququ əldə edib. Bu gün onların əksəriyyəti Özbəkistan vətəndaşlarıdır. Onların məqsədi ağaları dəyişdirmək və yeni əsarət zəncirləri taxmaq deyil, milli gələcəyə nail olmaq idi. Ona görə də sonuncu Krım türkünün vətəninə qayıtmadan Krımın gələcək vəziyyətini müəyyən etmək çətin idi.
Krım türkləri; Ulu öndərləri Qaspıralı İsmayıl bəyin təbirincə desək: Dildə, fikirdə, işdə birlik əldə etsəydilər, istədikləri həllə çata bilərdilər.
Krımda, Balkanlarda, Qafqazda, Azərbaycanda, İraqda, Şimali Kipr Türk Respublikasında törədilən qırğınlar əsl soyqırımdır. Soyqırımların əsas aktyorunun kim olmasından asılı olmayaraq, imperializmin səhnələşdirdiyi bu tamaşa ekspansionist və işğalçı siyasətin çirkin siması, insanlığa qarşı böyük cinayətdir.
